Julian Maciej Wagner z Lublina odnaleziony wśród uczestników powstania węgierskiego 1848-49

Julian Wagner, jeden z wnuków Mathiasa Wagnera, przybyłego do Lublina z Bratysławy.

Julian Maciej Wagner był najmłodszym dzieckiem 3xpradziadków, Pawła i Anny z Rathków[1] Wagnerów. Rodzice pobrali się w Węgrowie 9 października 1804 r. Na świat przychodziły kolejno ich dzieci, córki Anna w 1806 r. i Joanna Karolina w 1808 r., a następnie synowie Edward Jan w 1812 r., Seweryn Marcin w 1813 i Julian Maciej w 1816 r. Dwa lata po urodzeniu Juliana, 30 września 1818 r., zmarła Anna z Rathków. Dwa lata później Paweł Wagner ożenił się powtórnie. Jego żoną została jego bliska krewna, Julianna Rozyna z Görlitzów.  W latach 20. XIX wieku wszyscy trzej synowie Pawła i Anny Wagnerów byli uczniami Szkoły Wojewódzkiej w Lublinie. Potem ślad się urwał. Przez długi czas nie mieliśmy pojęcia, co stało się z chłopcami po ukończeniu szkoły. Wiedzieliśmy jedynie, że Seweryn Wagner, 2xpradziadek, założył rodzinę. Ślub z Wiktorią Wolską brał w Łomży 7 lutego 1842 r. Mieli oni trzy córki i jednego syna Lucjana Teodora, pradziadka. Seweryn był kupcem korzennym w Lublinie, miał sklep w okolicy Bramy Krakowskiej. Niedawno z aktu notarialnego sporządzonego na prośbę Pawła Wagnera w dniu 26.06 1835 r. dowiedzieliśmy się, że Edward Jan w tym czasie już nie żył. Również niedawno udało się odnaleźć najmłodszego z braci, Juliana. Okazał się być jednym z licznych Polaków, którzy wsparli węgierskich powstańców, walczących o wolność Węgier w latach 1848-49.

István Kovács, węgierski pisarz, były ambasador Węgier w Polsce, od lat interesował się udziałem Polaków w powstaniu węgierskim. W swojej książce, będącej w jakimś sensie ukoronowaniem prowadzonych przez niego badań, zatytułowanej Honwedzi, emisariusze, legioniści. Słownik biograficzny polskich uczestników Wiosny Ludów na Węgrzech 1848–1849 jedno z haseł poświęcił właśnie Julianowi Wagnerowi. Zawarł w nim wiele interesujących dla nas informacji. Szukając potwierdzenia niektórych faktów z życia Juliana, rozpoczęliśmy poszukiwania na szerszą skalę. Doprowadziło nas to do wielu ciekawych powiązań rodzinnych.

Pisząc o Julianie Wagnerze, István Kovács wspomniał o kilku krewnych mających wpływ na życie Juliana. Jednym z pierwszych wymienionych był Ferdynand Meyzner[2]. Matka Ferdynanda, Anna Suzanna z domu Wagner, była starszą siostrą ojca Juliana, Pawła Wagnera. Ferdynand, kilka lat starszy od Juliana, był uczniem warszawskiej szkoły podchorążych. W noc 29 listopada 1830 r. znalazł się w gronie podchorążych podejrzanych o zabicie gen. Stanisława Trębickiego (w książce I.K. jest podane błędnie nazwisko Trembecki).  Ferdynand Meyzner po upadku powstania na długie lata przeniósł się do Francji. Wyrok wiecznej banicji nie pozwalał mu na powrót do Królestwa Polskiego. Z Julianem Wagnerem spotkał się na terenie Słowacji, gdzie połączyły ich interesy związane z budową maszyn rolniczych.

Wybrani potomkowie Mathiasa Wagnera. Żółtym kolorem oznaczony jest Julian Wagner, uczestnik powstania węgierskiego 1848-1849.

 

Wybrani potomkowie Johanna Kesselbauera, spokrewnieni z Julianem Wagnerem. Żółtym kolorem został oznaczony Albert Kesselbauer, uczestnik powstania węgierskiego.

 

Wybrani potomkowie Johanna Konrada Burcharda. Żółtym kolorem oznaczeni są Johann Wilhelm Burchard, który miał wpływ na decyzję Juliana Wagnera, współorganizator Legionu Polskiego oraz jego dwaj synowie, którzy wzięli udział w powstaniu węgierskim 1848-1849.

Przy okazji wzmianki o aresztowaniu przez Austriaków Juliana razem z Ferdynandem Meyznerem w Koszycach w 1848 roku, István Kovács wspomniał o wuju z Preszowa, Kesselbauerze. To nazwisko, nie było nam obce, ponieważ żona stryja Juliana Wagnera, lubelskiego aptekarza Jana Wagnera, była z domu Kesselbauer[3]. Postanowiliśmy przyjrzeć się bliżej powiązaniom rodzinnym (Johanny)  Friederiki z Kesselbauerów Wagnerowej z Kesselbauerami z Preszowa. Tym bardziej, że w opracowaniu Istvána Kovácsa jest również hasło poświęcone Albertowi Kesselbauerowi, który jesienią 1848 roku w Galicji werbował ochotników do legionu polskiego. Z tej notatki dowiadujemy się, że władał on językami polskim, węgierskim, niemieckim i słowackim. Teraz już wiemy, że Albert Kesselbauer był najstarszym synem Karola Wilhelma Kesselbauera, młodszego brata Johanny Friederiki. Karol Wilhelm Kesselbauer był ożeniony z mieszkającą w Lublinie Anną Wiemuth i tam w 1824 r. w parafii ewangelicko-augsburskiej został ochrzczony ich syn (Karol) Albert, czyli bratanek stryjny Juliana Wagnera.

Johann Wilhelm Burchard

Osobą, która miała znaczący wpływ na Juliana Wagnera i mogła przyczynić się do przystąpienia przez niego do formującego się Legionu Polskiego Józefa Wysockiego[4], według Istvána Kovácsa był Jan Wilhelm Burchard, nazywany w wielu opracowaniach rzecznikiem sprawy polskiej. István Kovács zwrócił uwagę na powinowactwo łączące Karola Wilhelma Kesselbauera i Johanna Wilhelma Burcharda, bowiem obaj poślubili siostry, żoną tego drugiego była Karolina Wiemuth. Wiadomo też, że ślub Johanna Wilhelma z Karoliną odbył się w Lublinie. Co więcej w Lublinie byli ochrzczeni dwaj synowie tego małżeństwa: w 1823 r. Karl Heinrich, a w 1825 r. Julius Konrad. W tym czasie Julian Wagner był małym chłopcem. Jego ojciec, Paweł Wagner, należał do najzamożniejszych mieszkańców miasta, był blisko spowinowacony z Karolem Wilhelmem Kesselbauerem, był prawnym opiekunem jego nieletnich siostrzeńców, bowiem w 1819 roku zmarł brat Pawła, Jan, a wcześniej szwagierka Friederika z Kesselbauerów. Warto tu wspomnieć, że Karol Wilhelm Kesselbauer i Jan Wilhelm Burchard zajmowali się m.in. handlem winem (przez jakiś czas osobiście w Lublinie), zwłaszcza Tokajem. Z czasem w Preszowie razem prowadzili firmę. W różnych publikacjach można przeczytać o każdym z nich, że był negocjantem. W Winnym glosariuszu[5] można przeczytać: „Z francuska négociant. Tym terminem określa się kupca winnego, który skupuje owoce, moszcz albo gotowe wino a następnie butelkuje je i sprzedaje pod własną marką”. W innych opracowaniach podkreśla się prowadzenie przez negocjantów handlu winem na dużą skalę. Obaj, Karol Wilhelm Kesselbauer i Jan Wilhelm Burchard, byli też autorami książek o Tokaju.

István Kovács wspomniał, że Julian Wagner wyjechał z Lublina do Preszowa i został tam nauczycielem w preszowskim ewangelickim gimnazjum. Nie budzi wątpliwości, że mógł liczyć na wsparcie rodzin Kesselbauerów i Burchardów.

Okładka jednej z książek poświęconych Legionowi Polskiemu.

Wracając do Jana Wilhelma Burcharda, jego syn Julian Konrad Burchard – ten urodzony w Lublinie, w 1848 roku został tłumaczem-adiutantem generała Henryka Dembińskiego[6]. Po klęsce powstania węgierskiego Julian Konrad Burchard zbiegł przez Serbię do Imperium Osmańskiego. Podobnie jak Julian Wagner i wielu innych Polaków. Młodszy brat Juliana Konrada, (Stefan) Gustaw razem ze wspomnianym już Albertem Kesselbauerem jesienią 1848 roku werbował polskich ochotników w Galicji, a potem razem z nim walczył u boku twórcy Legionu Polskiego generała Józefa Wysockiego. Obaj bracia Burchard i Albert Kesselbauer po klęsce powstania w 1849 roku trafili do obozu internowania w Szumli (obecnie miasto Szumen w Bułgarii). Stamtąd udali się do Francji.

Obwieszczenie o konfiskacie majątku Juliana Wagnera, Źródło: “Dziennik Urzędowy Guberni Radomskiej” z 8 marca 1856 r.

Julian Wagner walczył w Legionie Polskim generała Józefa Wysockiego. Był w oddziale 2 Pułku Ułanów, którym dowodził płk. Władysław Tchórznicki. 9 grudnia 1848 r. Julian Wagner dostał awans na podporucznika, a 26 stycznia 1849 r. za postawę w bitwie pod Tarcalem (wieś w pobliżu miasta Tokaj) otrzymał awans na porucznika. Już na terenie Imperium Osmańskiego został awansowany do stopnia kapitana. W Turcji trafił do Adampola. Z czasem związał się z Towarzystwem Demokratycznym Polskim i w 1851 roku przeniósł się do Anglii, gdzie podjął pracę dla TDP. W 1855 roku władze carskie skazały Juliana Wagnera, od lat przebywającego poza królestwem Polskim, na przepadek mienia.  W 1858 roku wyemigrował do Australii, skąd na początku lat 60 wrócił nielegalnie do Polski. Po krótkim pobycie w areszcie w 1861 r. przywrócono Julianowi Wagnerowi prawa cywilne. Na początku lat 70. przejął na krótko kierowanie rodzinnym uzdrowiskiem w Sławinku. Zmarł w 1881 roku.

Owieszczenie o przywróceniu Juliana Wagnera do używania praw cywilnych. Źródło: “Dziennik Urzędowy Guberni Radomskiej” z 13 września 1862 r.

Jesteśmy pod wrażeniem powiązań rodzinnych, utrzymywanych kontaktów,  pokonywanych odległości przez różnych członków rodziny, udzielanego sobie wsparcia. Uderza fakt, że choć praktycznie wszystkie wymienione nazwiska są niemieckie i wspominane rodziny mieszkały krótko na terenie Polski, wielu członków tych rodzin czuło się mocno z Polską związanymi. Nadal niewyjaśniona pozostaje dla nas relacja rodziny Wagnerów z rodziną Jana Wilhelma Burcharda. Matka Pawła Wagnera, Jana Wagnera i Anny z Wagnerów Meyznerowej, a żona Mathiasa Wagnera, Anna, była z domu Burchard. Burchard było także nazwiskiem panieńskim matki drugiej żony Pawła, Julii z Goerlitzów. Jej rodzicami byli Kasper Görlitz i Charitas Burchard. Po śmierci Mathiasa Wagnera wystawiono obelisk, na którym napisano m.in. „opłakiwany przez wszystkich uczciwych obywateli, przez oddaną mu 35 lat małżonkę Annę z domu Burkardt[7], przez pięcioro wdzięcznych dzieci oraz tyle samo wnucząt, trzech zięciów, ukochanego szwagra i szwagierkę”.

***

[1] W niektórych dokumentach jej nazwisko zapisywano Radtke.

[2] Jego nazwisko bywa zapisywane Meissner.

[3] Czasami nazwisko bywa zapisywane Koesselbauer.

[4] Józef Wysocki, uczestnik powstania listopadowego, udział w powstaniu węgierskim zakończył w stopniu generała.

[5] https://wiecejwina.pl/winny-glosariusz/#n dostęp on-line 09.05.2023).

[6] W powstaniu węgierskim w 1849 roku dowodził węgierską Armią Północną, następnie powołany na stanowisko szefa sztabu naczelnego i wodza naczelnego armii węgierskiej.

[7] Na początku XIX wieku często pisownia nazwisk dla wielu nie była oczywista i można spotkać nawet w jednym dokumencie nazwisko tej samej osoby zapisane na różne sposoby.